Τα Θεοφάνεια ή Φώτα ή Επιφάνεια γιορτάζουμε την βάπτιση του Ιησού Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή. Αυτό σίγουρα το γνωρίζετε. Ξέρετε όμως ποια είναι τα έθιμα που γιορτάζονται στη χώρα μας;
Στην Ελλάδα ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων και λέγεται «Μικρός Αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση».
Με την Πρωτάγιαση, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό.
Παλαιότερα, οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των καλικάντζαρων, τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν περίτρομοι με την έλευση του ιερέα.
Ο μεγάλος αγιασμός γίνεται ανήμερα τα Θεοφάνεια στις 6 Ιανουαρίου. Μια μεγάλη πομπή σχηματίζεται και παίρνει το δρόμο που οδηγεί στη θάλασσα ή σε κάποιο ποτάμι ή σε μια δεξαμενή σε περιοχές ορεινές. Όταν γίνει ο αγιασμός, ρίχνει ο παπάς το Σταυρό στο νερό, πραγματοποιώντας έτσι τον Αγιασμό των Υδάτων. Το πιάσιμο του Σταυρού γίνεται από κολυμβητές, τους λεγόμενους Βουτηχτάδες, κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού.
Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Οι καμπάνες ηχούν χαρμόσυνα, το ίδιο και οι σειρήνες των πλοίων.
Όλοι οι πιστοί πίνουν με ευλάβεια από τον αγιασμό, συμβολικά με τρεις γουλιές, και ραντίζουν μ’ αυτόν τα σπίτια, τα δέντρα, τα χωράφια και τα ζώα τους. Εκτός από τον αγιασμό των υδάτων αναβιώνουν πολλά ακόμη έθιμα στην Ελλάδα.
Τα Θεοφάνεια στην Πάρο
Στην Πάρο η γιορτή, όπως στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, ξεκίναγε από την παραμονή. Το πρωί της παραμονής ο ιερέας κάθε ενορίας ράντιζε με τον βασιλικό ανά χείρας, τα σπίτια στα σοκάκια της Παροικιάς, της Νάουσας. Στα μικρότερα χωριά, που υπήρχε μεγαλύτερο χρονικό περιθώριο, ο ιερέας εισερχόταν σε όσα περισσότερα σπίτια μπορούσε και ράντιζε τόσο το εσωτερικό των οικημάτων, όσο και τους πιστούς, οι οποίοι ελάμβαναν το Θείο ύδωρ.
Στη συνέχεια ακολουθούσαν τα κάλαντα από τους νέους του νησιού τα οποία παιζόντουσαν τόσο στις κεντρικές πλατείες όσο και πόρτα πόρτα. Οι νοικοκυρές φίλευαν τους νεαρούς και αντεύχονταν. Τα κάλαντα ξεκίναγαν με το «Σήμερα είναι των Φωτών π΄αγιάζουν οι παπάδες…».
Οι άνδρες του νησιού πήγαιναν το βράδυ της παραμονής στην Ι.Μ. Λογγοβάρδας, ενώ οι γυναίκες (και όσοι άνδρες δεν είχαν πάει στη βραδινή λειτουργία), πήγαιναν στις πρωινές λειτουργίες που διεξάγονταν ανήμερα των Φώτων.
Εν συνεχεία ακολουθούσε η ρίψη του τιμίου Σταυρού, όπου όποιος νεαρός τον έπιανε θεωρούνταν Φωτισμένος. Μετά τη ρίψη οι πιστοί αφού λάμβαναν αγιασμό, ράντιζαν το σπιτικό, τις βάρκες και τα περιβόλια τους για να έχουν καλές σοδιές.
Τέλος ακολουθούσε λουκούλλειο γεύμα είτε οικογενειακό (σε πλήρη σύνθεση) είτε μαζεύονταν οι γείτονες στο μεγαλύτερο σπίτι της περιοχής και συνέτρωγαν (κυρίως στην εξοχή).
